కతుడనే మహర్షి కుమార్తె కాత్యాయని. కతులు అనబడే బ్రహ్మవేత్తల యందు నెలకొని ఉన్నది కావటంచేత కాత్యాయని ఆనబడుతుంది. నిరంతరము కన్యాత్వమునే కోరి పరాధీనత లేనటువంటి స్వాతంత్య్రము గలది కాత్యాయని.
రాక్షససంహారం కోసం దేవతల తేజస్సుతో ఆవిర్భవించిన దేవత. కాలికాపురాణంలో
కాత్యాయనీ చోడ్యాడే కామాఖ్యా కామరూపకేపూర్ణేశీ పూర్ణగిరౌ చండీ జాలంధరే స్మృతా
కాత్యాయని ఓడ్యాన పీఠమందు ఉంటుంది. జాలంధర పీఠమందు (విశుద్ధి చక్రం) చండి. పూర్ణగిరి పీఠమందు (అనాహత చక్రం) పూర్ణేశ్వరి. కామగిరి పీఠమందు (మూలాధార చక్రం) కామాఖ్య.
దేవీ పురాణంలో
కం బ్రహ్మ కం శిరః ప్రోక్త మశ్శసారం చ కం మతం |
ధారణాద్వాసనా ద్వాపి తేన కాత్యాయనీ మతా ||
కం అనగా బ్రహ్మ, శిరస్సు, అస్మసారము అనబడును. దానిని ధరించుటచేత ఆమె కాత్యాయని అనబడుతున్నది. అంటే బ్రహ్మ శిరస్సు మొదలగు స్థానములందు వసించుటచేత ఆమె కాత్యాయని అనబడుతుంది.
కం బ్రహ్మ కం శిరః ప్రోక్త మశ్శసారం చ కం మతం |
ధారణాద్వాసనా ద్వాపి తేన కాత్యాయనీ మతా ||
కం అనగా బ్రహ్మ, శిరస్సు, అస్మసారము అనబడును. దానిని ధరించుటచేత ఆమె కాత్యాయని అనబడుతున్నది. అంటే బ్రహ్మ శిరస్సు మొదలగు స్థానములందు వసించుటచేత ఆమె కాత్యాయని అనబడుతుంది.
దేవీ కవచంలో నవదుర్గలను చెబుతూ
ప్రథమం శైలపుత్రీతి ద్వితీయం బ్రహ్మచారిణీ |
తృతీయం చంద్రఘంటేతి కూష్మాండేతి చతుర్థకం ||
పంచమం స్కందమాతేతి షష్ఠం కాత్యాయనీ తథా |
సప్తమం కాలరాత్రీతి మహాగౌరీతి చాష్టమం ||
నవమం సిద్ధిధాత్రీ చ నవదుర్గాః ప్రకీర్తితాః |
నవదుర్గలలో ఆరవదుర్గ కాత్యాయని
ప్రథమం శైలపుత్రీతి ద్వితీయం బ్రహ్మచారిణీ |
తృతీయం చంద్రఘంటేతి కూష్మాండేతి చతుర్థకం ||
పంచమం స్కందమాతేతి షష్ఠం కాత్యాయనీ తథా |
సప్తమం కాలరాత్రీతి మహాగౌరీతి చాష్టమం ||
నవమం సిద్ధిధాత్రీ చ నవదుర్గాః ప్రకీర్తితాః |
నవదుర్గలలో ఆరవదుర్గ కాత్యాయని
Katyayani was the daughter of sage Kathu. She resides in brahmins called Kathus. So, she is called Katyayani. Katyayani is the independent woman who constantly seeks virginity.
Katyayani is a deity born with the effulgence of the gods to slay the demons.
In Kalikapurana
Katyayani Chodyade Kamakhya Kamarupake
Poornesi Poornagirau Chandi Jalandhare Smrita
Katyayani is in Odyana Peetha. Chandi on the Jalandhara Peetha (Vishuddhi Chakra). Purneshwari in Purnagiri Peetham (Anahata Chakra). Kamakhya at the base of Kamagiri Peetha (Muladhara Chakra).
In Devi Purana
Kam Brahma Kam Shirah Prokta Mashshasaram Cha Kam matam |
Dharanadvasana dvapi thena katyayani mata ||
Kam means Brahma, the head, and is called Asmasara. She is said to be Katya by wearing it. That means she is said to be Katya because she resides in places such as Brahma's head.
Navadurgas are explained in Devi Kavacha
prathamaṁ śailaputrīti dvitīyaṁ brahmacāriṇī |
tr̥tīyaṁ candraghaṇṭēti kūṣmāṇḍēti caturthakaṁ ||
pan̄camaṁ skandamātēti ṣaṣṭhaṁ kātyāyanī tathā |
saptamaṁ kālarātrīti mahāgaurīti cāṣṭamaṁ ||
navamaṁ sid'dhidhātrī ca navadurgāḥ prakīrtitāḥ |
Katyayani is the sixth Durga among the Navadurgas
